Bolko II Henryk Piast (urodzony między 1295 a 1300 rokiem, choć bliżej 1300 roku, zmarł w Opolu, 21 czerwca 1356 roku) herb
Drugi syn Bolesława I Piasta, księcia opolskiego, niemodlińskiego i strzeleckiego, starosty krakowskiego i Agnieszki nieznanego pochodzenia.
Książę na Głogówku, Lublińcu, Niemodlinie, Oleśnie, Opolu i Strzelcach (formalne współrządy) od 14 maja 1313 roku do 1314 roku, książę na Lublińcu, Oleśnie, Opolu i Strzelcach (formalne współrządy) od 1314 roku do 1317 roku, książę na Oleśnie i Opolu od 1317 roku do 1351 roku, książę na Koźlu, Oleśnie i Opolu w 1352 roku, książę na Oleśnie, Opolu, Sławięcicach od 1351 roku do 21 czerwca 1356 roku.
Między 1324 roku a 6 maja 1326 roku pojął za żonę Elżbietę Piastównę (urodzona między 1314 rokiem a 1315 rokiem, zmarła w Opolu, 9 lutego 1348 roku), córkę Bernarda Piasta księcia świdnicko-jaworowskiego i Kunegundy Piastównej Łokietkówny, córki Władysława I "Łokietka" króla Polski. W 1348 roku poślubił kobietę o nieustalonym pochodzeniu (zapewne Małgorzatę?).
Nie jest jasne, dlaczego dwóch synów Bolka I nosiło identyczne imiona - starszego w historii nazywa się Bolesławem, a młodszego Bolkiem. W chwili śmierci ojca był zapewne pełnoletni. Nie wiemy czy jeszcze za życia Bolka I zdecydowano o podziale księstwa między jego trzech synów. Tak się chyba stało, ponieważ nie słyszymy o konfliktach braterskich na tle podziału ojcowizny. Bolesław otrzymał Niemodlin i Głogówek z okręgami, a Bolko II Opole i Olesno, zaś Albert Strzelce i Lubliniec.
Po śmierci ojca w 1313 roku pozostawał pod opieką starszego brata, swego imiennika, Bolesława "Pierworodnego". W wyniku podziału ojcowizny, przed 1316 roku otrzymał Opole. Około 1326 roku ożenił się z Elżbietą, córką księcia świdnickiego, Bernarda "Statecznego". W związku z faktem, iż była ona wnuczką króla polskiego, Władysława I "Łokietka", mariaż ten oznaczał zbliżenie księcia opolskiego z polskim dworem. Jednak już w 1327 roku, na skutek wielkiej wyprawy króla czeskiego, Jana Luksemburskiego, na Kraków będącej odpowiedzią na wzrost znaczenia polskiego monarchy na Śląsku, Bolesław, jako ostatni z Piastów górnośląskich, złożył czeskiemu władcy hołd lenny. Miało to miejsce 5 kwietnia 1327 roku. W następnych latach książę nie uczestniczył aktywnie w wydarzeniach politycznych, skupiając uwagę głównie na przedsięwzięciach gospodarczych.
Bolko II obejmował władzę w chwili, gdy zmieniała się koniunktura polityczna. Początkach XIV wieku to ostatnie lata niezależności drobnych księstewek śląskich, nie dostrzegających niekorzystnych dla nich tendencji. Nadal postępuje rozbicie polityczne - sto lat wcześnie istniały tylko trzy księstwa, a po 1313 roku jest już 17 dzielnic, skłóconych wzajemnie i pozbawionych szans na odegranie samodzielnej roli politycznej. Stolicami księstw stają się nie tylko drugorzędne miasta jak Jawor, Oleśnica czy Bytom, ale nawet drobne miejscowości jak Ścinawa, Szprotawa, Niemodlin, Strzelce, Toszek czy wiele innych. W XIII wieku dwory książęce były centrami życia gospodarczego i kulturalnego dzielnic, a ich władcy często byli inicjatorami postępu w różnych dziedzinach. Książęta XIV wieku nie mają już takich możliwości, a ich dwory pozbawione środków materialnych nie tworzą nowych ośrodków politycznych i kulturalnych, poza nielicznymi wyjątkami( np. Brzeg Ludwika I). Upodobnili się do zwykłego możnowładztwa. Horyzonty polityczne tych książąt uległy zawężeniu do problemów, których skala odpowiadała wielkości ich państw. Dzielnica, która w XIII wieku odgrywała pierwszorzędną rolę w Polsce przypomnieć wystarczy czasy Henryków śląskich, której władcy byli inicjatorami jednoczenia państwa najszybciej przeszła w ręce czeskie. Książęta śląscy pochłonięci kłopotami pieniężnymi, zadłużeni, walczący ze sobą nie zdołali wykorzystać osłabienia Czech po wygaśnięciu dynastii Przemyślidów. Na dłuższą metę ich niezależność była nie do utrzymania otoczeni przez silnych sąsiadów byli skazani na uzależnienie od któregoś z nich Polski, Czech lub Cesarstwa. W takich okolicznościach rozpoczęły się w 1313 roku długoletnie rządy Bolka II.
W Czechach Jan Luksemburski po umocnieniu się na tronie zgłosił pretensje do korony polskiej. Droga do jej opanowania wiodła przez Śląsk, stąd wzmagać się będzie nacisk czeski na książąt śląskich, zwłaszcza panujących na Górnym Śląsku. W Polsce trwały walki Łokietka z Henrykiem głogowskim, a potem jego synami om Wielkopolskę. Bolko zachowywał wobec tych wypadków bierność bardziej zainteresowany wydarzeniami w najbliższym sąsiedztwie. Uczestniczył w charakterystycznej dla Śląska XIV wieku drobnej, bratobójczej wojnie. Toczył ją książę brzesko-legnicki Bolesław III z księciem oleśnickim Konradem. Bolesław chciał pomścić krzywdy, jakie wyrządził jego ojcu Henrykowi "Grubemu" ojciec Konrada Henryk głogowski. Bolko udzielił pomocy księciu brzeskiemu, za co w 1321 roku otrzymał wsie nad Stobrawą. Trudno powiedzieć, jakie wrażenie wywarła na nim i jego śląskich krewniakach koronacja Łokietka w 1320 roku. Z pewnością czuli więź z Polską, choć część z nich uległa już germanizacji. Obawiali się może utraty wolności wobec spodziewanych dążeń Łokietka jako króla polskiego do narzucenia i zwierzchnictwa. Nie dostrzegali, że niezależności utrzymać się nie da, a oni sami mają tylko wybór między Polską a Czechami. Większość książąt była Łokietkowi niechętna. Część uważała, że Czesi mogą uzależnić księstwa, ale nie pozbawią ich władzy, nie włączą do Czech, co mogło być realne w przypadku króla polskiego. Związki z Czechami, datujące się od połowy XIII wieku też robiły swoje sympatie do Czech silne były wśród zniemczonego mieszczaństwa i części feudałów. Zresztą Łokietek zajęty umacnianiem swojej pozycji i konfliktem z Krzyżakami, pogardliwie tytułowany "królem krakowskim", zagrożony w dodatku przez Jana Luksemburskiego nie był w stanie zadbać o polskie interesy na Śląsku. W połowie lat 20-tych posiadał Łokietek pewne wpływy na Śląsku dzięki małżeństwu córki Kunegundy z Bernardem świdnickim. Popierał go również książę oświęcimski, bytomski i kozielski. Wpływy czeskie uległy osłabieniu po wygaśnięciu Przemyślidów, losy Śląska nie były ostatecznie rozstrzygnięte. Poddanie się tej polskiej dzielnicy Czechom w dużej mierze było efektem przemocy i podboju, a nie dobrowolnego przejścia książąt na stronę czeską. Zresztą celem Luksemburgów nie było tylko uzyskanie zwierzchnictwa nad Śląskiem, dążyli oni do zdobycia polskiej korony.
Jego starszy brat zdecydowanie opowiedział się po stronie Czech. Był jednym z pierwszych książąt, którzy złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu. Król powrócił z Rzeszy do Czech w 1327 roku i szykując się do wojny z Łokietkiem, drogą nacisku i presji dyplomatycznej lub militarnej zdołał skłonić książąt górnośląskich do uznania czeskiego zwierzchnictwa. 18-19 lutego w Opawie hołd lenny złożyli mu Bolesław niemodliński, Kazimierz cieszyński, Władysław kozielski i Leszek raciborski, bracia stryjeczni Bolka II (i brat rodzony), wnukowie Władysława I opolskiego. Jeszcze większym sukcesem Luksemburczyka był układ z Henrykiem wrocławskim z 4 kwietnia 1327 roku. Otrzymał on do króla 1000 grzywien i hrabstwo kłodzkie, a w zamian zapisał najbogatsze księstwo śląskie królowi Czech, mimo, że miał trzy córki. Pozbawił w ten sposób praw do spadku swoich najbliższych krewnych z linii Brzesko-legnickiej potomków Henryka Brodatego - przede wszystkim swego brata Bolesława III, (którego nienawidził) i jego synów, a także swych zięciów (m.in. Bolesława niemodlińskiego). Było to sprzeczne z prawem i obowiązującą w rodzie Piastów tradycją. Był to pierwszy przypadek odsunięcia od dziedziczenia "przyrodzonych panów królestwa Polskiego". W tej sytuacji Bolko II nie miał wielkiego wyboru 5 kwietnia 1327 roku uznał się za lennika Jana. Nie stał się jednak jego aktywnym sojusznikiem jak jego brat, który w 1328 roku wziął udział w wyprawie Jana do Prus i krzyżackiej na Litwę zimą 1328-1329.
Po powrocie król skłonił lub zmusił kolejnych książąt śląskich do uznania swej władzy. W 1329 roku hołd złożyli: Jan ścinawski, Konrad oleśnicki, Henryk II żagański i Bolesław III brzeski. Odmówił kategorycznie hołdu książę głogowski Przemko, dumnie oświadczając, że wolałby na jednym koniu opuścić swoje księstwo niż utracić wolność i niezależność. Ale właśnie Głogów był pierwszym z księstw, które przeszło pod bezpośrednie rządy czeskie po niespodziewanej śmierci Przemka w 1331roku (podejrzewano otrucie). Niezależność na dłuższy czas zachowali jedynie książęta świdnicko-jaworowscy. Łokietek zagrożony w 1329 roku najazdem czeskim i krzyżackim nie był w stanie przeciwdziałać tym wydarzeniom.
Z dzisiejszej perspektywy hołdy z lat 1327-1329 wyglądają inaczej dla ówczesnych nie było w tym nic niezwykłego. Wcześniej takich wypadków było wiele sam Łokietek złożył hołd Wacławowi II. Nie należy, więc sądzić, że w świadomości ówczesnych nastąpiło "rozstanie Śląska z Polską", choć dziś wiemy, że tak się właśnie stało. To, że Śląsk w XIV wieku stał się częścią Czech było też rezultatem wielu późniejszych decyzji polskich królów i możnowładców, straconych okazji i zaniedbań. Sprzyjała temu germanizacja części Piastów śląskich mieszczaństwa i rycerstwa, a nawet chłopów. Była to jednak kwestia przyszłości. W latach 1327-1329 utrata Śląska przez Polskę nie była jeszcze sprawą przesądzoną, znając dalszy przebieg wydarzeń możemy stwierdzić, że hołd Bolka II oznaczał koniec niezależności księstwa opolskiego.
Umowy lenne książąt śląskich z Janem zawierały pewne niebezpieczne zobowiązania, ograniczały prawa sukcesyjne bocznych linii książęcych, co odsuwało krewnych od dziedzictwa i umożliwiało legalne włączanie śląskich dzielnic do korony czeskiej w miarę wymierania poszczególnych linii piastowskich. Pierwszą trwałą zdobyczą Jana stało się księstwo wrocławskie. W 1335 roku po śmierci Henryka VI Wrocław przeszedł pod jego władanie, mimo, że Henryk pozostawił bliskich krewnych, brata bratanków i zięciów.
Bolko II starał się trzymać z dala od wielkiej polityki. Nie wiemy, jakie zajmował stanowisko wobec sporów polsko-czeskich o Śląsk w latach 30-tych, gdy królem został Kazimierz "Wielki". Rokowania w Trenczynnie w 1335 roku, gdzie Luksemburgowie obiecali zrzec się korony polskiej w zamian za rezygnację Polski ze Śląska nie doprowadziły do porozumienia, Kazimierz wolał w zapłacić 20.000 kop grzywien za pretensje Jana do Polski, a ze Śląska zrezygnować nie chciał. Jednak książęta śląscy wcale nie dążyli do ściślejszych związków z Polską, poza linią świdnicko-jaworowską (spokrewnioną Kazimierzem przez małżeństwo jego siostry Kunegundy z Bernardem). Także Bolko II mimo polskiego charakteru swego państwa nie kwapił się do zerwania zależności od Czech, choć miał powody do niezadowolenia z tej sytuacji. Mianowicie w 1336 roku zmarł bezpotomnie Leszek książę raciborski, podobnie jak Bolko wnuk Władysława . Jan nie licząc się z prawami najbliższych męskich krewnych zmarłego nadał Racibórz Mikołajowi opawskiemu z bocznej linii Przemyślidów, mężowi siostry Leszka Anny. Wzbudziło to niezadowolenie książąt górnośląskich, a zwłaszcza Bolesława niemodlińskiego, który wiernie służąc Luksemburgom liczył na otrzymanie Raciborza. Jedyną korzyścią była zgoda Jana na zakup przez Bolesława za 2000 grzywien należącej do Czech ziemi prudnickiej, która stała się częścią Opolszczyzny. Sytuacja polityczna czyniła mało realną próbę walki o spadek po Leszku. Również, gdy w 1355 roku wygasła kozielska linia Piastów górnośląskich (ze śmiercią Bolka w 1354/1355 roku we Włoszech) dziedzictwo otrzymali z woli czeskiego króla książęta oleśniccy. Jedyny ewentualny sojusznik Kazimierz "Wielki" zaabsorbowany konfliktem z Krzyżakami potrzebował poparcia Luksemburgów. W 1339 roku w Wyszehradzie zrzekł się pretensji do księstw śląskich uzależnionych od Czech. Losy Śląska mimo działań polskiego króla rozstrzygnęły się niekorzystnie dla Polski. Karol IV, który w 1347 roku został też władcą Niemiec, ogłosił w 1348 roku akt inkorporacji Śląska do Czech. Ostatecznie obie strony 22 października 1348 roku zawarły traktat w Namysłowie, który oznaczał faktyczną rezygnację z prób odebrania Śląska Czechom.
Bolko powiększył terytorium swego państewka. Od książąt brzeskich otrzymał w 1321 roku wsie nad Stobrawą a od książąt oleśnickich Sławęczyce. W drodze zastawu w jego ręce przeszły Byczyna i Kluczbork. Księstwo zajmowało niewielki obszar i mimo napływu osadników nadal pozostawało w tyle pod względem liczby ludności i poziomu rozwoju gospodarczego za Dolnym Śląskiem. W oparciu o dane dotyczące świętopietrza można oszacować liczbę mieszkańców miast Opolszczyzny w XIV wieku Nysa liczyła ok. 3000-3500 ludności, Opole 2000, Głogówek 1500, Krapkowice 1000, Prudnik, Głubczyce, Grodków, Namysłów ok. 500, Biała Prudnicka, Niemodlin, Strzelce, Kluczbork, Ujazd po 300 osób. Bolko dbał o rozwój gospodarczy księstwa, ale nie miał dostatecznych środków na prowadzenie dworu na odpowiednim poziomie. Dodatkowych dochodów mogła dostarczyć umiejętna gospodarka i unikanie ryzykownych posunięć i konfliktów. Poważnym ciosem dla księstwa była epidemia dżumy, która w latach 1348-1349 przeszła przez Europę. Dotknęła głównie zachodnią część kontynentu, ale i na ziemiach polskich spowodowała pewne straty. Mimo to czasy Bolka II były pomyślne dla księstwa i jego stolicy. Do połowy XIV wieku dokończono w Opolu budowę kościoła i klasztoru dominikanów, a do 1329 roku odbudowano spalony w 1307 roku kościół franciszkanów. Samo miasto miało zabudowę drewnianą, choć otaczały je imponujące mury obronne z wieżami i blankami, przez które wiodło do miasta 5 bram: Biskupia (obok kolegiaty zwana później Mikołajską), Krakowska (Bytomska) przy głównym trakcie handlowym, Gosławicka (może powstała później), Zamkowa obok kościoła franciszkanów i Odrzańska. Być może pod koniec panowania Bolka wzniesiono murowany ratusz. Wtedy też ukonstytuowała się Rada Miejska jako reprezentant bogatego mieszczaństwa, wśród którego dominował żywioł niemiecki. W 1327 roku Opole przyjęło prawo średzkie w miejsce dotychczas stosowanego flamandzkiego, a w 1352 roku na magdeburskie.
W latach 20-tych, przed 1326 roku Bolko II pojął za żonę Elżbietę, córkę Bernarda ks. świdnicko-jaworowskiego i zarazem wnuczkę Łokietka. Być może, to tylko przypuszczenie, że po śmierci Elżbiety wstąpił w związek małżeński z bliżej nieznaną Małgorzatą. Miał z Elżbietą synów: Władysława i Bolka oraz Henryka, który imię otrzymał zapewne po bracie matki. Córki Bolka i Elżbiety także poświęciły się Kościołowi, zapewne dla czterech księżniczek niezbyt zamożnych było to najbardziej "honorowe" wyjście. Najstarsza, została klaryską w Budzie i tam została pochowana. Agnieszka wstąpiła do klasztoru w Starym Sączu, gdzie została opatką klasztoru. Elżbiety, została mniszką w Trzebnicy, Anna zmarła jako klaryska we Wrocławiu. Najmłodsza Agnieszka poślubiła margrabiego Moraw Jodoka z dynastii Luksemburgów.
Wykazał się w ciągu życia sporym realizmem, dzięki czemu uniknął awantur i porażek innych książąt. Zdawał sobie sprawę z wielkości i możliwości swego księstwa, toteż unikał angażowania się w wojny i konflikty. W 1327 roku definitywnie uznał się lennikiem korony czeskiej, ale nie miał innego wyjścia, stawianie oporu przez niewielkie państewko nie miało sensu, a na pomoc polską nie można było liczyć. Sam zachował poczucie polskości w liście do papieża pisał o "przynależności i łączności z Polską i całym narodem polskim". Być może jego horyzonty polityczne nie były zbyt szerokie, ale trzeźwa ocena sytuacji i własnych możliwości wystawia księciu dobre świadectwo. Dla księstwa opolskiego i Opola czasy Bolka to okres pomyślności spokoju i rozwoju.
Bolesław zmarł 21 czerwca 1356 roku. Spoczął w podziemiach kościoła franciszkańskiego w Opolu. W krótkim czasie miejsce to stało się nekropolią Piastów opolskich. Do dnia dzisiejszego w kaplicy św. Anny, zachował się okazały nagrobek z przedstawieniem księcia wraz z jego ojcem, Bolesławem l, ufundowany przez książęcego syna, Bolesława III.
Po śmierci Bolesława II opolskiego zmarłego w 1356 roku (21 czerwca), jego synowie Władysław Opolczyk i Bolesław III, przez kilka lat rządzili wspólnie, a podziału dokonali dopiero po 23 marca 1365 roku, a przed 26 marca 1367 roku. W jego wyniku Bolko III otrzymał zachodnią część Opola i księstwa opolskiego, natomiast Władysław wschodnią część Opola oraz północno-wschodnią część księstwa opolskiego z Olesnem, do którego to terytorium dołączył nabyty około 1363 roku, zapewne od Bolka, księcia świdnickiego, Gorzów Śląski.
Bolesław II był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną Bolesława II była Elżbieta, córka Bernarda świdnickiego i Kunegundy, córki króla Władysława "Łokietka". Z małżeństwa tego pozostało trzech synów oraz cztery córki. Książę ożenił się powtórnie, została kobieta o nieustalonym pochodzeniu, którą część historyków określa imieniem Małgorzaty. Część badaczy kwestionuje jednak fakt zawarcia przez księcia opolskiego drugiego małżeństwa, wobec czego uważa się Agnieszkę za dziecko z pierwszego małżeństwa. Drugi związek jest niepewny. Istnienie drugiego małżeństwa Bolesława jest przyjęte na podstawie dwóch przesłanek. Pierwszą przesłanką jest iż - córka Agnieszka, poślubiła Jodoka, margrabiego brandenburskiego opisywana jest przez szereg źródeł jako siostra Władysława Opolczyka. Drugą przesłanką jest iż wystepuje ona w dokumencie papieża Urbana V z 5 czerwca 1365 występuje tajemnicza księżna opolska Małgorzata (Margarete ducisse Opoliensibus). Nie jest znana żadna księżna opolska o tym imieniu: część badaczy identyfikuje ją także jako córkę Bolesława III strzeleckiego.
Bolesław II opolski był znany jako zaradny gospodarz, starał się stopniowo powiększać swoje księstwo. W listopadzie 1321 roku udało mu się przyłączyć do niego niewielki obszar wiejski między Odrą a Stobrawą (z wyjątkiem Rybnej). Terytorium to otrzymał od księcia brzesko-legnickiego Bolesława III, w zamian za pomoc przeciw Konradowi, księciu namysłowskiemu. Natomiast w 1351 roku książę opolski kupił od księcia bytomskiego Władysława i jego syna Bolka Sławięcice z przynależnościami za 2800 grzywien groszy praskich.
Za jego panowania miały miejsce liczne lokacje miast i wsi na prawie niemieckim. Dbał również o powiększenie obszaru swego dziedzictwa. Służyły temu zakupy Byczyny i Kluczborka z rąk księcia Wacława I legnickiego oraz nabycie od książąt kozielskich Sławęcic w 1351 roku.
Żródła:
"Książęta piastowscy Śląska" - Zygmunt Boras.
"SŁOWNIK WŁADCÓW POLSKI I PRETENDENTÓW DO TRONU POLSKIEGO" - Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki.
Bolesław II opolski w "Poczet.com"
Piastowie śląscy "EWOŚ - Encyklopedia Województwa Śląskiego" Autor: prof. dr hab. Jerzy Sperka
27-09-2019